Het is vrij eenvoudig om het verleden een-op-een te vergelijken met iets dat plaatsvindt in het nu. Jaarlijks herdenken we op 25 februari een daad van verzet die plaatsvond na de eerste grote razzia op 22 en 23 februari 1941 in Amsterdam. 427 Amsterdamse Joodse mannen werden door de nazi’s opgepakt en op transport gesteld. Woorden als ‘razzia’ maar ook pogrom, genocide of holocaust, zijn de afgelopen tijd meer dan eens gebruikt om (extreme) politieke uitingen te formuleren of publieke opinie te maken. Het gebruik van deze woorden drijft mensen eerder uiteen dan naar elkaar toe. Ter verdediging van een mening of standpunt, rukken we – zonder over veel historische kennis te bezitten – te pas en te onpas het verleden uit haar context om woorden te geven aan de actuele verschrikkingen van de oorlog in Oekraïne, Gaza en andere plekken in de wereld. Of om woorden te geven aan het geweld, onrust en angst in onze eigen stad.
Ook rondom de herdenking van de Februaristaking 1941 kan de verleiding bestaan om vergelijkingen te maken tussen het verleden en het heden. Actuele politieke leuzen en kreten die teruggrijpen naar het verleden kunnen ons afleiden van de onderliggende idealen die aan de herdenking ten grondslag liggen. Maar we moeten ervoor zorgen dat dit niet afleidt van waar het echt om gaat. Herdenken gaat verder dan het trekken van vergelijkingen tussen vroeger en nu. Het gaat om belangrijke waarden van medemenselijkheid en verzet tegen uitsluiting en racisme, ongeacht wie het betreft. Het gaat om op komen voor een ander.
Als we de verleiding weerstaan om te veel in historische parallellen te denken en ons richten op de diepere waarden die ten grondslag liggen aan onze herdenking dan kan deze een middel tegen polarisatie zijn. Door te herdenken hoe Amsterdammers in verzet kwamen tegen de vervolging van de Joodse mensen in 1941 leren we dat we ons ook in 2025 moeten uitspreken tegen alle vormen van antisemitisme, racisme en onverdraagzaamheid. In welke vorm dan ook. Het is én-én. Maar blijven we het verleden naar het heden trekken? Dan ontnemen we onszelf de ruimte voor reflectie en het vermogen om te leren van de lessen die de geschiedenis ons biedt. Door het verleden zorgvuldig in zijn context te begrijpen, kunnen we ons morele kompas scherpen en ons inzetten voor een toekost waarin solidariteit, inclusiviteit en rechtvaardigheid centraal staan.
Jelmer Peter (secretaris)
