Toespraak Jaïr Stranders – 25 februari 2025

Namens het Comité Herdenking Februaristaking 1941 en het

Gemeentebestuur van Amsterdam heet ik u welkom. Mijn naam is

Jaïr Stranders en ik ben voorzitter van het comité.

Wij verzamelen ons hier ieder jaar op 25 februari in een kring

rondom de Dokwerker ter nagedachtenis aan alle mensen die –

vandaag 84 jaar geleden – de moed hadden om in verzet te komen

tegen de nazi’s en tegen de onrechtmatige behandeling van hun

Joodse stadgenoten. Vele Amsterdammers en de dag erna ook

arbeiders in andere gemeenten, zoals Zaandam, Utrecht en

Hilversum, staakten en kwamen in opstand in navolging van de

initiatiefnemers en organisatoren van de CPN.

De stakers van toen – CPN’ers, arbeiders, kassières, studenten –

hadden in die februarimaand van 1941 de juiste verontwaardiging

en de rechtschapenheid in opstand te komen tegen een fascistisch

en antidemocratisch regime, dat in dit land in de jaren na de staking

pas in volledigheid zijn moorddadige tanden liet zien. Deze

daadkracht moesten velen met gevangenisstraf en sommigen met

hun leven bekopen.

De Februaristaking – zoals deze unieke massale opstand is gaan

heten – was een grootse reactie op de eerste gewelddadige razzia

op bijna 400 weerloze jonge Amsterdamse Joodse mannen het

weekend ervoor, op en rond dit plein. Maar zoals gezegd, de

staking kon alleen niet de daadwerkelijke vervolging van de 140.000

Nederlandse Joden die de jaren daarna plaatsvond voorkomen;

uiteindelijk werd driekwart van hen vermoord. Ook Roma en Sinti,

communisten, mensen uit het verzet en zij die onderduikers in huis

namen werden in de oorlogsjaren vervolgd, vaak gevolgd door

moord.

Het stelselmatig stigmatiseren van mensen in de samenleving om

hun etniciteit, geloof, politieke voorkeur of seksuele geaardheid was

een van de voedingsbodems voor de fascistische ideologie van het

nationaalsocialisme, die in de jaren ’30 in ons buurland Duitsland en

ook in andere Europese landen op kon komen en aan de macht

kwam, met ongekend gruwelijke gevolgen. Deze herdenking is naast

het eren van de stakers van toen daarom ook een aansporing

om waakzaam te blijven voor én strijdbaar te zijn tegen

hedendaagse vormen van antisemitisme, intolerantie, uitsluiting en

discriminatie.

Kijkend naar de ontwikkelingen in de wereld om ons heen – zowel

dichtbij als veraf – zijn deze waakzaamheid en strijdbaarheid meer

dan geboden. Antidemocratische bewegingen komen meer en meer

aan de macht en in tijden van symboolpolitiek, cancelculture en

framing op sociale media, raakt onze open en pluriforme

samenleving, aangewakkerd door de hardste schreeuwers,

verdeeld in extremen. Om zelf niet te verharden kost veel

uithoudingsvermogen, innerlijke kracht én zachtheid. Het vraagt om

het rechten van je rug, zoals de Dokwerker hier in ons midden.

En het vraagt ook om hoop. Om de overtuiging dat het devies

‘Heldhaftig, Vastberaden, Barmhartig’ – na de oorlog door koningin

Wilhelmina om de Februaristaking aan het wapen van Amsterdam

toegevoegd – misschien niet overeenkwam met de realiteit van de

bezettingsjaren, maar wel de wens in zich bergt om – wanneer het

moment daar is – bereid te zijn om je in solidariteit met anderen te

verenigen en in actie te komen tegen onrecht; in je eigen stad, land

of in de wereld.

Het geloof in daadkracht wanneer het erop aankomt gaat zeker ook

de jonge generaties aan, die opgroeien in een tijd vol onzekerheid,

onverdraagzaamheid en wereldwijde spanningen. Daarom besteedt

het comité in verschillende projecten hier aandacht aan: met een

voorstelling over een jonge verzetsvrouw, zojuist gedanst in een

theater hier om de hoek door jonge vrouwen uit Hoorn, met de

online graphic novel ‘De stad moet plat!’, met de film ‘De tram

staakt’, met lessen op Amsterdamse scholen in samenwerking met

de School der Poëzie en de Rode Loper op School. Daarom worden

er hier en daar op het plein door jongeren wat gedichten

voorgedragen en zijn zojuist de zelfgemaakte alternatieve

‘Dokwerkertjes’ uitgedeeld, waarmee straks door u de Dokwerker

wordt omringd.

Ik heb het hier op dit plein al eens eerder met u gedeeld: zo’n 10

jaar geleden sprak ik in de tramremise aan de Lekstraat met oud-trambestuurder,

Februaristaker, CPN’er en voormalig Amsterdamse

wethouder Harry Verheij. Hij vertelde dat hij nooit zo goed snapte

waarom wij hier ieder jaar met ons gezicht gedraaid naar de

Dokwerker staan, alsof we terugkijken in de tijd. Zou het niet beter

zijn, vroeg hij mij, om met de Dokwerker mee te kijken, de toekomst

in, met een rechte rug klaar te staan voor die momenten waarop wij

onze verantwoordelijkheid moeten nemen voor onze samenleving?

Ik wil u daarom allemaal vragen een moment zo te draaien dat we

samen met de Dokwerker kijken naar wat er op ons afkomt.

We moeten elke dag weer pal staan voor de rechtsstaat,

democratie en mensenrechten, in binnen- en buitenland. Deze

zaken mogen niet vanzelfsprekend zijn. Maar in deze strijd mogen

we elkaar niet uit het oog verliezen. We moeten ons ervoor blijven

inspannen de menselijkheid in de ander te herkennen en erkennen.

Daarmee doen we de stakers van toen, vandaag en in de toekomt

het meest recht.

U kunt weer terugdraaien. Dank u wel!

Na mij spreekt journalist en schrijver Sheila Sitalsing. Vervolgens

draagt schrijver en dichter Marjolijn van Heemstra een voor de

gelegenheid geschreven gedicht voor. Tot speelt en zingt de van

oorsprong Syrische muzikant Ahmad Naffory een door hem

geschreven lied .

Om vijf uur wordt het defilé geopend door:

1. Comité Herdenking Februaristaking 1941

2. College van Burgemeester & Wethouders van Amsterdam

3. De vice-voorzitter van de Eerste Kamer en ondervoorzitter van de

Tweede Kamer en

4. De staatssecretaris van het ministerie van VWS

5. De consul van Israël

6. De gedeputeerde van de Commissaris van de Koning van Noord-

Holland

7. Centraal Orgaan Voormalig Verzet en Slachtoffers

8. Stadsdeel Amsterdam Centrum namens alle stadsdelen

9. De sprekers en performersNa de kopgroep opent het defilé door het presidium van de

gemeenteraad Amsterdam

gevolgd door nabestaanden van februaristakers,

Gemeentes uit de Zaanstreek, ‘t Gooi, Kennemerland, Utrecht en

overige gemeentes uit het land

Vakbonden, jongerenorganisaties en maatschappelijke organisaties

en iedereen die wil.

Het woord is nu eerst aan Sheila Sitalsing.