De dagen staan gegrift in de Nederlandse geschiedenis: 25 en 26 februari 1941. Tienduizenden mensen kwamen in opstand tegen de Duitse nazi-bezetters. Zij namen het op voor de Joodse landgenoten tegen wie de vervolging was begonnen. Ze legden op 25 februari massaal het werk neer in Amsterdam en Hilversum en op 26 februari in de Zaanstreek, Utrecht, Haarlem, Velsen en Weesp. De Februaristaking 1941 was geboren.
Vanaf begin februari 1941 overwoog de Communistische Partij van Nederland om actie te voeren tegen een mogelijke Mussert-regering van de Nationaal-Socialistische Beweging.
Ter voorbereiding van de staking organiseert de ondergrondse CPN een korte openluchtvergadering van ongeveer 400 Amsterdamse leidinggevende verzetsfunctionarissen op de Noordermarkt in de Jordaan. Er werd besloten tot staken.
Er werden pakken met manifesten uitgedeeld en er werd getracht om arbeiders tot staking te bewegen. De afgesproken doelstelling was: twee dagen staken. Op de ochtend van 25 februari 1941 stonden de trams stil in Amsterdam, tegelijkertijd verspreiden aanhangers van de CPN het manifest: ‘Staakt, staakt, staakt!!!’. De staking verspreidde zich als een olievlek over de stad en daarbuiten. Rond het middaguur van de 25 februari was de algemene staking een feit, eerder dan de organisatoren hadden verwacht en grootser dan zij hadden voorzien. Na Amsterdam sloeg de staking over naar diverse steden waaronder Zaandam.
Vanuit de gehele Zaanstreek trokken stakers in optocht naar de Dam in Zaandam.
De Duitsers reageerden furieus. Vanuit overvalwagens schoten Duitse militairen op de demonstrerende stakers. Daarbij viel een dode. Het Duitse geweld kon deze unieke verzetsdaad niet ongedaan maken. Ook de Zaankanters maakten op deze manier duidelijk hoe groot hun verontwaardiging was over de Naziterreur tegen joodse landgenoten. Na twee dagen was de staking ten einde.
Monument ter nagedachtenis aan de Februaristaking
Dichtbij de Dam in Zaandam op de Wilhelminabrug vertolkt een beeldengroep treffend hoe de oproep tot staking ook in de Zaanstreek werd beantwoord. Dit is de plek waar duizenden stakers zich in februari 1941 verzamelden. Het beeld bestaat uit een arbeider uit die omstanders duidelijk maakt waarom de staking werd uitgeroepen.
Op vrijdag 22 september 2017 is in Zaandam een plaquette onthuld ter herinnering aan de Februaristaking in de Zaanstreek. Burgemeester Ruud Vreeman verrichtte de onthulling, samen met Wim Nieuwenhuyse als vertegenwoordiger van het Zaans verzet.
De plaquette is geplaatst in de Harenmakersstraat, op de kruising met het Kauwerspad, vlak voor de woning waar in de nacht van 25 op 26 februari 1941 het pamflet werd gestencild waarin alle Zaankanters werden opgeroepen in navolging van Amsterdam het werk neer te leggen uit protest tegen de vervolging van de Joden. Aan de oproep werd door vijftienduizend tot twintigduizend Zaankanters gevolg gegeven.
In het huis in de Harenmakersstraat woonde de familie Prins, leden van de illegale communistische Partij. Het stencillen gebeurde bij hen op zolder. De tekst was in hoge mate gelijk aan de oproep STAAKT!!! STAAKT!!! STAAKT!!! die in Amsterdam was verspreid.
Begin 2017 is in Zaandam een boek gepresenteerd over de Februaristaking in de Zaanstreek. Erik Schaap, een van de auteurs, pleitte toen voor het aanbrengen van een gedenkteken bij de woning. Zijn idee werd opgepikt door gemeenteraadslid Jan de Vries. Burgemeester Vreeman toonde zich direct enthousiast en dat gold ook voor Wim Nieuwenhuyse. Het Zaans verzet maakte de vervaardiging van de plaquette financieel mogelijk.
Circa vijftig mensen woonden de onthulling bij.
Herdenking en bloemlegging Zaanstad
Op 26 februari staan wij in Zaanstad stil bij de Februaristaking 1941. De herdenking vindt plaats om 10:00 uur bij het monument op de Wilhelminabrug in Zaandam.
Tijdens de herdenking worden bloemen worden gelegd bij het monument door onder andere de burgemeesters van de gemeente Zaanstad, Oostzaan en Wormerland.
