De 76ste herdenking van de Februaristaking is goed bezocht met ruim 400 bezoekers.
In zijn openingswoord richt theatermaker Jaïr Stranders, voorzitter van het Comité Herdenking Februaristaking 1941, vrijwel meteen de aandacht op de zojuist losgebarsten oorlog in de Oekraïne: ‘Het is vreemd hier te staan terwijl er in Oost-Europa slachtoffers vallen door een nieuwe oorlog, die gepaard gaat met veel machtsvertoon. Het onvoorstelbare is voorstelbaar geworden.’
De waarden waar de stakers uit 1941 voor stonden verbond hij daarna met het publiek, in het hier en nu: ‘Want de stakers van toen, personeel van gemeentelijke diensten waaronder de tram, havenarbeiders, winkelpersoneel en HEMA-caissières, scholieren en vele anderen: zij geven ons nog altijd een belangrijk en inspirerend signaal. Zij gingen niet enkel de straat op voor zichzelf, zij kwamen op voor een ander. Voor de ander die onder lag. Toen, bij de Februaristaking in 1941, legde men de stad plat voor de Joodse buren, vrienden, collega’s, stad- en landgenoten. En nu, kom ik in actie tegen onrecht als ik het zie gebeuren? Durven we nog verantwoordelijkheid te nemen voor ons handelen? Voor wie komen we op in deze tijd, anders dan voor onszelf?’
Onder de gasten bij de herdenking waren uiteenlopende hoogwaardigheidsbekleders en politiek prominenten, zoals locoburgemeester van Amsterdam Rutger Groot Wassink, wethouder Marjolein Moorman van Onderwijs, Armoede en Inburgering, staatssecretaris van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Maarten van Ooijen, plaatsvervangend voorzitter van de Eerste en van de Tweede Kamer, burgemeester van Utrecht Sharon Dijksma, een afvaardiging van de Israëlische Ambassade, oud-burgemeester van Amsterdam Job Cohen, burgemeesters en wethouders uit de Zaanstreek en het Gooi, Centraal Orgaan Voormalig Verzet en Slachtoffers en Gedeputeerden Provincie Noord-Holland.
Nog voor de herdenkingsceremonie officieel door Jaïr Stranders werd geopend, droeg de jonge Cosmo Ebner het gedicht ‘Adelaar’ voor, dat hij schreef voor de School der Poëzie. Het gedicht verbeeldt hoe Joodse Amsterdammers ten prooi vielen aan een adelaar en stelt dat we de lege adelaarskooi in Artis moeten bewaren, als tastbare herinnering, en om uit te kunnen schreeuwen: ‘Wij zijn geen prooidier.’
Theatermaker en actrice Dionne Verwey, maakte de verbinding naar de Tweede Wereldoorlog in ‘De Oost’ (Nederlands-Indië) en ‘De West’ (Suriname, Aruba, Curaçao en Bonaire). Zo droeg ze onder meer een gedicht voor van Gershwin Bonevacia, afkomstig uit Curaçao en oud-stadsdichter van Amsterdam: ‘Ik ben mijn eigen krijgsgevangene, verzin mijn eigen beulen, wek ze tot leven. (…) Ik vertel iedereen in verzet te komen, behalve mezelf. (…) Toch leer ik dat het gaat om de keuzes die je maakt en vervolgens op de muren kalkt, van de daken schreeuwt en stiekem doorgeeft aan je buurman die ook een strijd voert. (…) Want uiteindelijk moeten we allemaal naar het licht, uiteindelijk is overgave de overwinning, de witte vlag geheven.’
Hoofdspreker Natascha van Weezel, die in haar toespraak memoreerde dat ze ‘nooit gedacht had hier te spreken op het moment dat een oorlog gaande was in Europa’ benadrukte het belang ‘juist vandaag’ stil te staan bij de solidariteit van toen. Toen ze als kleuter door haar ouders werd meegenomen naar de herdenking van de Februaristaking, was ze in plaats van daar in de stromende regen te moeten staan liever naar de speeltuin gegaan. Maar haar vader, Max van Weezel, liet er geen twijfel over bestaan: “Onthoudt: we zijn bij iets heel belangrijks.”
‘Zoals altijd’, zegt Natascha van Weezel, ‘had mijn vader gelijk’.
Het belang van de Februaristaking is haar met de paplepel ingegoten: ‘Het is een unieke gebeurtenis in de geschiedenis van Europa. Het was de eerste en enige keer dat bijna de hele bevolking van een grote stad openlijk en massaal opstond om te protesteren tegen de beginnende Jodenvervolging.’
Van Weezel spreekt zich krachtig uit tegen het gebruik van het woord ‘verzet’ door huidige politieke partijen die er ‘de tegenovergestelde lading’ aan geven, zoals ‘oproepen tot verzet tegen vluchtelingen en asielzoekers.’ Of het gebruik van de Jodenster in protesten ‘tegen de zelfverklaarde coronadictatuur’. Van Weezel is zichtbaar aangedaan: ‘van zo’n gebrek aan begrip van de gruwelen uit een niet-zo-ver-verleden word ik boos en bang.’
Van Weezel wijst haar medestanders op voorliggende taak: ‘Des te groter is de opgave voor iedereen die bereid is onze democratische waarden en instellingen, onze vrijheid, gelijkwaardigheid en tolerantie wél te verdedigen. En gelukkig zijn er nog altijd velen die dit met hart en ziel doen. Kijk maar om u heen. De Februaristaking is een lichtend voorbeeld, vandaag herdenken wij hier samen een hoogtepunt van echte solidariteit.’
Locoburgemeester Rutger Groot Wassink legde samen met wethouders Moorman, Doorninck, De Vries en Wedemeijer als tweede een krans. Groot Wassink: ‘Voor mij is deze herdenking persoonlijk belangrijk, de staking is uniek in de geschiedenis. Het is een opdracht aan ons allen niet weg te kijken bij racisme en discriminatie. Een oproep tot waakzaamheid en solidariteit. De speech van Natascha van Weezel was fantastisch en het is ontroerend te zien dat er zoveel mensen zijn gekomen. Dat geeft aan dat dit gedachtegoed nog sterk leeft.’
Jaïr Stranders, voorzitter van het Comité Herdenking Februaristaking 1941, sprak achteraf van ‘een editie waarbij het schipperen was tussen zoveel mogelijk rekening houden met coronamaatregelen en een herdenking neerzetten zoals de staking verdient. De blijdschap van mensen om hier aanwezig te kunnen zijn, en de grote opkomst maken tezamen dat ik heel tevreden terugkijk.’
Janne Schra bracht tot slot het nummer ‘Speak Up’ ten gehore, met het duidelijke refrein ‘Don’t hide your mouth behind your head’. Ze schreef het in 2013 omdat ze in zichzelf teleurgesteld was, dat ze zich niet uitsprak. Ze had graag vandaag een Nederlandstalig nummer ten gehore gebracht maar de tekst van dit nummer paste te naadloos: ‘Elke dag sta je voor de keuze, wat ga je doen? Je kunt jezelf altijd uitspreken, niet bang zijn.’
Nadat de laatste tonen hadden geklonken begon het defilé, waarbij jongeren, zogenoemde Erfgoeddragers, de kransen legden samen met de aanwezigen. Als eerste was dat Tinie IJsberg, voormalig voorzitter van het Comité Herdenking Februaristaking 1941 en dochter van Joop IJsberg, die – toen zijn dochter drie jaar oud was – werd gefusilleerd om zijn rol in de Februaristaking.
