Op de militaire vliegbasis Soesterberg vindt ieder jaar op 19 november een korte herdenking plaats ter nagedachtenis van de ’33 van Soesterberg’. Dit gebeurt nabij de plek op de basis, waar op 19 november 1942 drie-en-dertig verzetsstrijders door de Duitse Weermacht werden geëxecuteerd. Een eenvoudig houten kruis markeert deze plaats. De basisschool Desmond Tutu in Soest besteedt in het kader van de actie ‘Adopteer een monument’ elk jaar aandacht aan het gedenkteken. De kinderen leren op die manier veel over de rol van de verzetsgroepen in de jaren ’40-’45.
Het graf van de vermoorde verzetsmensen werd in 1945 bij toeval ontdekt. De ’33 van Soesterberg’ waren afkomstig uit verschillende delen van ons land. De Amsterdamse groep – dertien in getal – waren gemeente- en bedrijfsarbeiders, die een belangrijke rol hebben gespeeld bij de organisatie van de Februaristaking.
Hun herbegrafenis vond na 1945 plaats op de Nieuwe Oosterbegraafplaats in Amsterdam. Er is een marmeren zuil geplaats met daarop hun namen. Het gedenkteken staat bekend als het ‘Monument der Verzetsstrijders’. Beeldhouwer Hildo Krop ontwierp het monument.
Toespraak 33 van Soesterberg
“Volgens de verklaring van de jonge Christiaan Lugthart
-het moet geweest zijn vlak na de oorlog,
toen wat hier gebeurd is aan het licht kwam-
was het vooral de twintigjarige Anton Siedenburg
die een fel pleidooi hield in de rechtzaal hield tegen de Duitse rechter.
Het was het feitelijke hoogtepunt van het proces tegen de
-al voor het proces ter dood veroordeelde verzetsmensen-
Anton richtte zich in striemende bewoordingen tot de Duitse officieren
En hij beriep zich erop dat het zijn plicht als mens,
Als Nederlander was om de bezetters
– die Nederland geheel onrechtmatig bezet hadden –
schade toe te brengen.
Hij verklaarde de onrechtmatigheid van de bezetting
en de onmenselijkheid van de Duitsers
om zoveel mensen te vervolgen en te doden,
als goed Nederlander niet in overeenstemming te kunnen brengen
met zijn geweten en dat hij derhalve bewust gehandeld had”
Het Kriegsgericht ging in beraad.
Na enige tijd werd de zitting hervat.
Toen klonken de vonnissen door de zaal.
De namen van de beklaagden werden genoemd
En achter de namen klonk telkens sinister: ter dood veroordeeld.”
Dit fragment uit het boekje de 33 van Soesterberg
Geeft weer wat deze 33 helden gemeenschappelijk hadden:
Ze hielden fier hun rug recht tegen de onrechtmatigheid van de bezetting
En tegen de wreedheden die de bezetter hier beging.
Hun leeftijd ging van begin twintig tot midden vijftig.
Als verzetsmensen kenden ze elkaar nauwelijks.
Ze behoorden tot drie verschillende verzetsgroepen.
Vier van hen behoorden tot de verzetsgroep Oranjevendel,
Veertien van hen behoorden tot de verzetsgroep
Deventer-Terwolde-Twello-Voorst
Dertien van hen behoorden tot de illegale verzetsgroep
van de CPN uit Amsterdam
De teller staat nu op 31 maar dan waren er nog twee individuen:
Er was een 27-jarige machinebankwerker uit Oostzaan
genaamd Pieter van den Heuvel die individueel verzetsdaden pleegde.
En dan was er nog een Nederlander genaamd Johannes Rodert uit Deventer die omgekomen is
Als slachtoffer van een represaillemaatregel.
Ook als deze mensen wel tot eenzelfde verzetsgroep hoorde,
Kenden ze elkaar nauwelijks.
Dat was veiliger.
Door dingen zoveel mogelijk anoniem te houden
als verzetsmensen tegenover elkaar
Was je minder kwetsbaar als verzetsgroep
Als een van de leden werden opgepakt.
Toen ze dus op die ochtend van de 19 e november 1942
Vanuit de Utrechtse strafgevangenis en Polizeiliches Durchgangslager Amersfoort werden afgemarcheerd naar de plek
voor de zandwand hier op de vliegbasis waar ze gefusileerd werden,
zagen sommigen van de 33 verzetsmensen elkaar pas
voor de eerste en de laatste keer.
Wat dreef de Duitse bezetter tot deze razernij die
Uiteindelijk leidde tot de moordpartij op deze 33?
De 4 leden van verzetsgroep het Oranjevendel bijvoorbeeld
bespioneerden vliegvelden van de Duitsers,
maakten blauwdrukken van startbanen
en fotoos van belangrijke militaire objecten
in het Oosten van Nederland en het Westen van Duitsland.
Er werden radiozenders bediend
En door stencils werd de Nederlandse bevolking opgeroepen in verzet te komen..
Ze hadden een volledige constructietekening
Van een nieuwe Duitse onderzeeboot in handen weten te krijgen
En hadden die aan de geallieerden toegespeeld.
De Engelsen kregen van hen een opgave
Van de demagnetiseringsinrichtingen in het Rotterdamse havengebied
En de schuilbunkers in de Rotterdamse haven.
De geallieerden kregen lijsten
Van fabrieken en plaatsen in Duitsland waar de fabricage
Plaatsvond van luchtafweerapparaten.
Met grote nauwkeurigheid viel erin te lezen
Wat men daar fabriceerde en waar dat was.
De 14 mannen van de verzetsgroep Deventer-Terwolde-Twello-Voorst
hielpen eerst vooral onderduikers.
Mensen gevlucht uit Duitsland omdat ze daar
– bijvoorbeeld vanwege Joodse komaf – vervolgd werden.
Later pleegden ze sabotagedaden door voedselvoorraden
-zoals aardappelschuren en graanvoorraden van NSB-boeren-
bestemd voor de Duitsers in brand te steken.
En de 13 mannen uit Amsterdam waren lid van de door de Duitsers
Verboden illegale Communistisch Partij Nederland.
Ze speelden een belangrijke rol
bij de organisatie van de Februaristaking in 1941
Die uitliep op een fel protest tegen de uitbarsting van antisemitisme .
Ze verspreiden de illegale krant ‘De Waarheid”
Maar sommigen werden ook beschuldigd van sabotage
Bij de vliegtuigenfabriek Fokker.
De meeste gefusilleerde verzetsmensen zijn uiteindelijk opgepakt
en vermoord door dubbelspel en verraad.
Velen van hen zwegen die bewuste dag in de rechtszaal
omdat ze wel wisten dat het geen zin had
met argumenten tegen de beschuldigingen in te gaan.
Tijdens de gevangenschap voor het proces
hield bij velen de hoop hen levend.
De hoop dat de bevrijding nabij was.
Velen waren er namelijk stellig van overtuigd
dat Nazi-Duitsland spoedig op de knieen zou worden gedwongen.
Briefjes die met de was de cel in en uit werden gesmokkeld
getuigen daarvan.
Als je je verdiept in het verhaal van deze 33 mensen weet ik zeker
Dat je er er door wordt gegrepen.
Niet alleen voel je diep respect voor de moed en vastberadenheid
Waarmee deze mensen zich ingezet hebben
voor een vrije democratische samenleving,
maar je vraagt je tegelijkertijd af hoe je het er zelf van af gebracht zou hebben.
Hoe zou ik gehandeld hebben in die tijd ?
Zou ik ook de moed gehad hebben op te staan
tegen de voortrazende tyrannie ?
Waarom heeft de een die moed wel, en de ander niet ?
Waarom zwicht de een wel voor het geweld
en de terreur van machthebbers,
En de ander juist niet.
Wat maakt een mens sterk en wat houdt hem op de been in dat soort omstandigheden ?
Het antwoord kregen we in het begincitaat:
Een sterk besef van goed en kwaad,
het erop na houden van principes en
het hebben van een geweten
en het durven luisteren naar de stem van dat geweten.
En dat durven luisteren naar de stem van dat geweten
Die binnenste innerlijke stem van het hart
wat ons diep van binnen doet weten en beseffen
Wat goed en wat kwaad is, is niet vanzelfsprekend gegeven
Met deze of gene godsdienst, politieke voorkeur, leeftijd,
Sexe of levensovertuiging.
Uiteindelijk is het een keuze die individueel gebeurt in een mensenhart.
Een keuze die gebaseerd is op :
‘En nu is het genoeg geweest met de tyrannie’
‘niet verder, niet meer, meer verdraag ik niet’
Zoals de dichter Van Randwijk zegt:
‘Een volk dat voor tyrannen zwicht,
Zal meer dan lijf en goed verliezen,
Dan dooft het licht’
Deze 33 mannen zijn
– met vele andere Nederlandse oorlogsslachtoffers –
hun aantal bedraagt in de honderdduizenden – en blijven voor ons
een lichtend voorbeeld.
We mogen hun moed nooit vergeten.
Vandaag niet en alle dagen niet.
En we eren ze nog het meeste,
Als we datgene waarvoor zij vochten
als een groot goed behoeden en bewaken.
Een samenleving waarin je vrij bent om te zeggen wat je op je hart hebt
Een samenleving waarin je mag geloven wat je wilt,
Een samenleving waarin je mag liefhebben en trouwen met wie je wilt
Een samenleving waarin je de vrijheid hebt om je dromen na te jagen
Hoe vanzelfsprekend de vrijheid ook lijkt, zoals we deze nu hebben,
We mogen nooit vergeten
dat die ten koste van veel bloed, zweet en tranen
Is bereikt, ook door deze mannen die we vandaag eren.
Hun offer is niet tevergeefs geweest
als ook wij wakers en wachters zijn en blijven van de vrijheid waar zij hun leven voor gaven.
Vrijheid maken we namelijk met elkaar.
Wij zijn allemaal wachters van die vrijheid.
We moeten alert zijn en blijven, ook in onze tijd,
Wat in onze directe omgeving die vrijheid ondermijnt.
Discriminatie, onverdraagzaamheid,Antisemitisme, Verspreiding van haat.
Laten we waakzaam zijn.
Oud en jong
Allemaal op onze eigen manier en naar onze eigen kracht en mogelijkheden.
We zijn wachters vanachter onze rollator of vanuit onze rolstoel.
Wachters vanaf onze mountainbike,
Wachters vanaf onze rollerskates of van achter ons buro.
Wachters in de buurt, op het werk, op school, in de politiek of binnen de vereniging.
Opdat nooit weer haat en geweld de kans krijgen
Onze samenleving binnen te sijpelen als kwelwater door de dijk.
Dan eren wij onze helden die vielen.
Niet alleen door hier te zijn vandaag en door hen niet te vergeten.
Maar door te laten zien in woord en gebaar dat wat zij hebben nagelaten
In ons mag voortleven.
In ons moet voortleven.
Zo waarlijk helpe God ons almachtig:
‘De tyrannie te verdrijven zo die ooit weer ons hart doorwondt’
Ik dank U voor Uw aandacht.
